Ena siga Vakaraubuka na i ka 10 ni siga ni vula ko Maji, 2023, e matai ni gauna vei ira na itabagone mai na koro o Qarani ena tikina o Navukailagi mai na yanuyanu ko Gau me ra vakacabora na isevu ni nodra yaqona kivua na Lotu ka vaka kina ena vanua.

Na sevu oqo e vakayacori ena nodra dela ni soso na gone turaga na Tui Qarani, na itaukei Naisogovono.

Oqo na nodra lalawa-ka ena loma ni tolu na yabaki na soqosoqo ni tabagone mai Qarani ka yacana tiko na ‘Naisogolaca Youth Group’. E 32 taucoko na wiliwili ni itabagone era lewena tiko.

Na soqosoqo oqo a sa cici makawa tiko mai, ia era qai mai duavata ena yabaki 2020 ena rai ni ‘Rural Millionaire Concept’. Oqo a tekivuna na Minisitiri ni Teitei ena yabaki 2014, ena vakasama ni kena sagai me ra vakayarayarataki na noda era tu ena veiyanuyanu kei na vei koro lelevu mera vakaduri bisinisi ka vakabibi na teitei. Na veika era rawata na tu e Suva e rawa talega ni ra rawata na tu ena vei koro kei na veiyanuyanu.

Vakaraitaka na nodra daunivakasala ko Sosiceni Rokotuiviwa, na sevu ka vakayacori oqo e dua na vakanananu e bucini ena tolu na yabaki sa oti ka nanumi mera vakatorocaketaki kina nai tabagone.

Ko Rokotuiviwa, na nona itutu vakavanua na Sauturaga, ka nona itavi me raica na kena tuvaki vakamatau na loma ni koro o Qarani ena kena itovo kei nai valavala, ka mera maroroi vinaka na lewe ni yavusa. E liuliu tiko ni Tabana ni Teitei ka veiqaravi tiko ena tolu na yanuyanu wili kina o Gau, Batiki kei Nairai ka dau ni vakasala talega.

“Keimami sevu ena neimani vinakata me sobu na veivakalougataki ena veigagadre keimami sa mua tiko kina nikua.”

Na sevu oqo era ya lima kece na vuni yaqona me sevu kina Lotu, ka’ra lima talega na vuni yaqona me sevu kina vanua. E nanumi mera sevu rawa ni se bera ni ra qai tatamusuki na nodra yaqona me baleta na nodra veigagadre yadudua.

Tukuna o Rokotuiviwa ni tu nodra dui tuvatuva na itabagone, so era via tara vale, voli idini cavu, voli motoka, ka so era tei yaqona me qaravi kina na vuli ni luvedra ni bera ni ra dewa yani ena vuli torocake. Eso e kaya sa ra tuvatuva tiko mera vakacuru ilavo ena ‘Unit Trust of Fiji’ me baleta na nodra veisiga ni mataka.

TUVATUVA KEI NA SIGA NI SEVU 

E yabaki tolu na yaqona e sevutaki oqo. Tukuna o Rokotuiviwa ni bucini nai tuvatuva oqo ena 2020, ka tauyavu ka caka na veivakararamataki vei ira nai tabagone mai na valenivolavola ni Tabana ni Teitei, me vaka ga ni’ra dui kadakada tu na soqosoqo. Ea caka na veivuiyava vei ira na lewe ni soqosoqo me rawa ni kautani kina na vei duidui eso. Koya oya a qai mai tauyavu mai kina na vakatatabu ni tei yaqona me yabaki tolu.

Ena loma ni dua na yabaki tekivu mai na 2020, e dua na tabagone me teivaka tiko e 300 na vuni yaqona.

E vakaraitaka o Rokotuiviwa ni a vakayacori e dua na lotu ena siga ni sevu, ka’ra tiko talega na vei koro voleka me ra mai vakadinadinataka.

Ea cabori e dua na kamunaga vua na lotu mei soli ni nodra yaqona nai tabagone ni se bera ni vakayacori na vakasigalevu kei na marau ni sa mai rawa vakavinaka na nodra vakatatabu ni tei yaqona.

Tomana ka kaya ni oqo na isevu ni gauna me sevu kina na koro ko Qarani, me tekivu mai na gauna a buli kina na vuravura. Esa vakanananu kina na itabagone e Qarani me cegai e dua na drauniveva vou ka me rawa ni vakaraitaki vei ira na muri tiko mai ni sa mai vakayacori rawa na isevu ni gauna me sevu kina na tabagone kina Lotu ka vaka kina ena vanua.

Era masulaka tiko oqori na isevu ni nodra yaqona nai tabagone nai Talatala kei ira na turaga ni vanua ni koro ko Qarani kei ira nai tabagone.

E rua na yavusa e tiko ena koro o Qarani wili kina na yavusa o Qarani kei na yavusa o Lasakau e rau vakarurugi vakadua ena ‘Naisogolaca Youth Group’. Na sevu e kaya ni’ra vakaitavi kece kina o ira na dau teitei tabagone, so era cauravou ka so era vakawati ka ra lewena kece tiko nai soqosoqo.

Na yaca ni soqosoqo na ‘Naisogolaca’, e kaya o Rokotuiviwa oya na yaca ni dua na yavu ka tiko ena nodra koro makawa koya era vakatoka yaca kina.

E kaya ko Rokotuiviwa ni sa tiko ena nodra ituvatuva me sevu tiko na yaqona ena veiyabaki. Ia, me kua ni mai cavuka koso na teitei se tuvatuva ka vaka kina na kena qaravi vinaka na matavuvale ena veisiga.

E dua talega na ka era tuvatuva tiko kina ena veisiga na kena teivaki vakalevu na dalo kei na tavioka me rawa ni coqai tiko kina na gagadre ni vuvale ena veisiga.

“Keimami na qai dabe tale me vakadavori tale e dua nai tuvatuva vou ni tolu na yabaki me rawa ni ra rawa ka vinaka tiko ga kina na lewe ni soqosoqo.”

Na sasaga yaga oqo era marautaka ka tokona na vanua, ena gauna esa rogovaki kina na nodra sa mua kina dua nai tuvatuva ni vakatatabu ni tei yaqona.

NAI VAKASALA

E veivakasalataki tiko o Rokotuiviwa ni sega ni dua na ka e sivita na teitei. E kaya ni rawa nida milionea tiko ga kevaka eda tiko e nakoro mai na kena vakayagataki vinaka ga na qele me da vakaduri bisinisi kina.

Na bula na vakacegu kei na sautu e kaya e tiko ga ena qele. Na teitei eda rawa ni rawata mai kina e levu na veika lelevu. E levu era dau raici sobu ni ra dau teitei. Na teitei e kaya e va Kalou.

“Vei keda na dau teitei, kevaka eda nanuma meda ivurevure ni bula kei na veisau ena noda itikotiko, lesu ivale ka lomana noda matavuvale, baleta o ira oqo era suitu ka tokona tu na veivakatorocaketaki ni vakayagataki qele.”

Tomana ni sega ni dua na ka e dredre, sa vo ga meda solia vakataucoko kina na noda dina.

Era cereva na marama ni koro ko Qarani nai sevu ni nodra yaqona nai tabagone ena siga Vakaraubuka ni macawa sa oti.

Tukuna o Rokotuiviwa ni levu sara na dredre era sotava tiko nai tabagone ena koro ko Qarani ena gauna era tekivu kina. Oqo ena kena sagai mada e liu me veisau nodra itovo ni rai kei na vakasama me rawa ni ra raica vakaiyaloyalo na levu ni yaqona era teivaka tiko me vuki me ilavo me rawa ni tiko vei ira na kauwai ni ra tiko ga i nakoro ka’ra teitei tiko ka rawa ka mai ena veika era tatadrataka tu. Na kalougata era na qai kila mai ni tiko ga ena nodra tikotiko.

E kaya ni dua talega na gauna vinaka ni teitei na kena yaco mai na mate-taka na COVID-19. E levu era kauti ira lesu tale ki nakoro era lai teitei tale ka butuka na nodra qele. Me yacova mai nikua, era sa marau baleta na bula e tiko ga ena qele.

Vei keda na dau teitei, kevaka eda nanuma meda ivurevure ni bula kei na veisau ena noda itikotiko, lesu ivale ka lomana noda matavuvale, baleta o ira oqo era suitu ka tokona tu na veivakatorocaketaki ni vakayagataki qele.

Italanoa Mai Vei: LUSIANA TUIMAISALA

Imeli: lusiana.tuimaisala@fijisun.com.fj