Oqo me baleta tiko ga na kena sa vakarau lai caka na cakacaka ena Mount Kasi.

Tukuna o Ratu Jovesa ni ratou a gole yani vua na tabana ni Mineral Resources Department (MRD) ena rua macawa sa oti, ka lai tukuna vua ni sa varau gole yani na Vatukoula Gold Mine.

E kaya ni nona rai e vaka e vakaukauwataki vei ira na gole yani ni kabani oqo ka sega ni rogoci na domodra se nodra dodonu na iTaukei ni qele.

“Keimami vinakata na cakacaka vakadodonu, ka me kua ni keimami vakaukauwataki ena veika keimami sega ni vinakata.”

E kaya ni vinakata vabibi me ratou veitalanoa kei na Vatukoula Gold Mine, na Matanitu, ka me tiko tale ga na nodratou loya kei na dau ni fika.

“E se bera mada ni dua na veitalanoa vinaka me keimami cakava, era sa via mai cakacaka sara e Mount Kasi.”

Tukuna o Ratu Jovesa me kua ni vakatotolotaki na cakacaka, ka mera bulagoci mada na iTaukei ni qele ena veika esa yaco tiko.

O Ratu Jovesa, e sega ni cata na kelikeli, ia e vinakata ga me levu na veitalanoa vata na matanitu kei na kabana ni kelikeli.

“Keimami vinakata me caka vakadodonu ka vasavasava na veitalanoa ka me kua dua na leqa e yaco mai muri.”

E levu sara na vanua ni kelikeli esa cakacaka oti mai kina o Ratu Jovesa, oqo wili kina na qaqara ka vakayacori tiko mai na yasana o Namosi, ount Kasi kei na so tale na vanua e Viti.

MRD
Tukuna na Dairekita ni MRD o Raymond Mohammed ni yavu levu ni veitalanoa vata kei na Tui Wailevu sai koya na kena vakamacalataki na ituvatuva ni matanitu vua na liuliu ni vanua kei ira na nona lewe ni vanua me baleta ga na veqaravi sa yaco tiko ena nona dela ni soso.

“Na lewa ni matanitu laki vakamacalataki qo sai koya na kena mai saumi tikoga na loma tarotaro ni vanua me baleta na nona veiqaravi Tuimaisalaena vuku ni cakacaka ni vakadidike.”

E kaya o Raymond ni sa mai nona talega na madigi ni veidigidigi ni Mt Kasi Tender Assessment Committee na Vatukoula Gold mine ka me sa na saga yani me dua na nona laiseni ni vakadidike me baleti Mt. Kasi.

E tomana ni tukutuku dina e vakaraitaka tiko o Ratu Jovesa ni se bera dina ni levu na vakayaco bose (consultation) e vakayacori ena nona vanua.

Tomana ka kaya ni vuna levu na kena yaco mai na mate dewa qo na COVID-19 ka vakatabui tu kina vakamatanitu na veitosoyaki se vakasoqoni vata.

“Ia, sa qai dola sara ga na veilakoyaki kei na vei vakasoqoni vata ena vica na macawa sa oti sa basika sara yani vua na Tui Wailevu kei ira na nona lewe ni vanua na tabana vakamatanitu me laki tomani na cakacaka ni veitalanoa se consultation.”

E vakadeitaka o Raymond ni se bera ni vakadeitaki na gauna mena tekivu kina na cakacaka.

E kaya ni se qai vakarau lako curuma na Vatukoula Gold Mine e so na tuvatuva e lavaka na matanitu ka taura tiko e dua na gauna.

“E kena i balebale ya ni se bera ni vakadeitaki na tiki ni siga se na gauna me na tekivu kina na nona veitalanoa na kabani na Vatukoula Gold Mines Ltd vei ira nai taukei ni qele kei na kena tekivu na cakacaka ni vadidike e Mt Kasi.”

EIA
Me baleta na Environmental Impact Assessment (EIA) e kaya o Raymond ni sega ni dodonu me qaravi ena gauna oqo baleta ni se bera ni soli na dodonu vua na kabani me cakacakataka na vanua ena cakacaka ni vakelikeli se mining.

“Na laiseni ni vadidike e kena i balebale ni lai dikevi ga na noda vanua se na kena laki qarai ga se cava na iyau talei e tu kina. Na cakacaka oqo e qaravi ga kina na EMP (Environment Management Plan).

Era na qai kila na kena matata ni yaco yani na veivakararamataki.”