Na nona vakamen­emenei, maroroi ka vakamareqeti e dua na gone yalewa ena loma ni nona vuvale se itikotiko, oqo e dua na itovo ni noda bula na kawa iTaukei.

Oqo e tekivu sara mai ena gauna a sucu kina, susugi cake me tamata bula me yacova sara na nona sa lai vakawatitaki.

Ena macawa oqo, e da na raica tiko kina na soqo vakavanua e vakatokai tiko na ‘solevu’ ka a va­kayacori mai na koro ko Lewa, ena mataqali vakaturaga o Navinoji ena tikina ko Savatu e Nadarivatu mai na yasana ko Ba.

Ko Jokaveti Nagasau na marama e vakamautaki vei Misaele Toutou ena koro ko Lewa, na kena ‘solevu’ koya e talanoataki tiko oqo. Na sole­vu oqo a vakayacori ena siga Vuke­lulu ena macawa sa oti. Ko Jokaveti e cavutu mai ena koro ko Nagataga­ta, mataqali ko Ekubu ena yavusa ko Nacawanisa. E rau yavusa vata tiko ga kei Misaele, ia e duidui ga na nodrau koro kei na mataqali.

Era kauta tiko yani oqori na marama na iyau ni solevu ka vakayacori tiko ena loma ni koro o Lewa ena tikina ko Savatu, ena yasana ko Ba.

NA SOLEVU

E na vanua o Savatu, na ‘sole­vu’ e dau vakayacori ni sa oti na vakamau ka so na gauna e dau vakayacori vata kei na vakamau. Oqo na soqo ni kena solevutaki na yalewa e vakawatitaki mai na koro nei tagane. Na ‘solevu’ oqo era dau vakaitavi ga kina na tama kei na weka ni tagane. Ena so na vanua, e dau yacana na solevu, eso tale na vanua e dau yacana tiko na tuva iyau ni yalewa.

Ia, ni da sarava na veika era ma­tanataka ena soqo ni ‘solevu’ oqo, e ka ni veitalanoa ena noda vanua ni sa kuruseta tu na monalivaliva, ka kunekunei vakayaloka ni dilio me da raica na kena se muri ka maro­roi vinaka tu na itovo vakavanua ena nodra dau vakamenemenei na marama era sa vakamautaki.

Ena veitalanoa kei Ratu Ilisoni Ravula, e kaya ni ‘solevu’ mai na vanua ko Savatu era dau vakaya­cora na weka ni tagane ki vua na weka ni yalewa. Oqo e dau vakaya­cori ena gauna e sa caka oti kina na vakamau, e dau qai mai solevutaki okoya na yalewa e vakamautaki.

Na ‘solevu’, e tukuna ko Ratu Iliso­ni era se cakava mai na nodra qase ka ra sa mai tomana tiko o ira na bula tiko nikua. Na ‘solevu’, e kaya, ni oqo na kena dau saumi vakava­nua na yalewa.

“E bibi na tamata ena nona qar­avi ka susugi cake mai. E sa do­donu kina me dolei tiko na iyau ni vakavinavinaka kei na veisusu.”

E vakaraitaka ko Ratu Ilisoni, eso na gauna ni dau sega ni vakayacori na ‘solevu’, ena dau yaco na tiko yavavala ena loma ni vuvale, tauvi­mate, se sega ni rawa ni rau vakalu­veni na veiwatini.

“Ia, ena gauna e dau caka oti ga kina na ‘solevu’, e dau yaco na bula kei na veivakalougatataki ena loma ni vuvale.”

E kaya vei ira mai Savatu, kevaka e dua na yalewa e vakamautaki qai se bera ni dau solevutaki, oya e se wili tiko vaka dinau.

“E ra sa mai vakatubu kawa ka yaga ena loma ni koro se mataqali. E sa dodonu kina vei keimami na weka ni tagane, me keimami dau dolea na veisusu e vakayacori mai vei yalewa.”

Na tabua ka vakayagataki ena siga ni solevu.

IYAU NI SOLEVU

Tukuna ko Ratu Ilisoni, na iyau ni solevu oqo e wili kina na tabua, ibe, kuro kei na bulumakau. Ena solevu oqo e kumuni rawa kina e 160 na ibe, 142 na kuro, 31 na tabua ka 12 na bulumakau.

Tukuna ni dua na cakacaka vou e ratou sa cakava ena vica na soqo sa oti me sa kua ni vakayagataki na dramu karasini ena gauna ni ‘solevu’.

“E sa neimami tuvatuva ga, me keimami sa duavata kina ena kena vakayagataki na kuro, baleta ena yaga ka’na balavu talega na kena lai biu tu vei koya na kena itaukei.”

Ni dau caka na ‘solevu’ vei ira mai Savatu, e dau vitu tiko na mata ni iyau

E dau kena ivakarau vakavanua mai Savatu me ra dau dreketa na marama na ibe ni solevu.

E VITU NA MATA NI IYAU WILI KINA NA;

• Ulu ni Yau – Oqo na iyau e vakag­olei vei koya na turaga ni yavusa se mataqali mai na yasana ni yalewa ke tiko ena ‘solevu’.
• Kali ni Sucu – oqo nai yau nei ti­nai yalewa, na vakavinavinaka ni nona veisusu.
• Koya nona na lewa – oqo na iyau e nona okoya e cicivaka se lewa tiko na soqo mai vei iratou na yalewa. Oqo e rawa ni nona na tamana lailai se ko tamana levu.
• Iyau ni vakabi ivola – Oqo na iyau e nodrau na veiwatini ena gauna erau lesu mai kina na vakabi ivola ni se bera na vakamau
• Nodratou iyau na gone – Oqo na nodratou iyau na gone sa sucu tiko.
• Iyau levu – Oqo na iyau ni vanua, se na iyau me kena isau ko yalewa, era dau wase kina na mataqali kei ira kece era lako mai ena ‘solevu’.
• Bulumakau kei na magiti ubi tu ena ibe – Oqo nai yau kei na magiti e ubi tu me qai dau wase ni sa tau­coko na soqo. Oqo e wase vata kece kei na iyau ni vanua.
  

  E taura tiko qori ko Misaele Toutou na tabua, ka muri tiko ko nona nei, o Lusiana Silikavu, ka ra muri na marama ena dreke ibe ena kena lai caka na solevu.

LOKUCI NI SOLEVU KEI NA VU NI IYAU

E dau dua na yabaki na kena dau lokuci ka vakarautaki na soqo ni ‘solevu’ oqo. Na vuni iyau e kaya ko Ratu Ilisoni e dau vakarautaka o tama ni tagane kei na nona vuvale.

E kaya ni dau caka e dua na ‘sole­vu’, e dau veitalanoa rawa e liu na matavuvale nei tagane. E ratou na veitalanoataka kina na nodratou dui ilesilesi ena tabua, ibe kei na manumanu. Na gauna era qai lai soqoni kina na mataqali, e ratou dau qai mai vakasavuya na vuvale nei tagane ni ratou sa veitalanoa oti mai, ka sa rawa tu na vu ni iyau.

“O ira kece na cabe tiko mai e sa qai dau tukuni ka vakamatatataki vei ira na vu ni iyau e sa tiko. O ira na vo ni weka ni tagane era na qai kumuna ga na cava e ra na rawata. Koya na iyau kece oqo, e sa mai ma­tanataki kece ena siga ni solevu.”

Tukuna ko Ratu Ilisoni, ni ra dau caka ‘solevu’ ena veiyabaki kece, ia koya na ‘solevu’ ka vakayacori oqo esa bau dua na solevu levu duadua mai vei ira e liu.

Na ‘solevu’ oqo e kaya ni tiko kina e vica na yavusa vakaturaga; o Navatusila, Taladrau, NaiKoro e Navosa, Ra, Nasoqo, Qaliyalatina, Nabasovi e Lomaiviti kei Savatu ka vaka kina na sema vakadra vakaveiwekani, ko ira mai Vanua Levu e Natewa ena koro o Dawa ena Mataqali o Nautovuso na vanua e vasu kina ko tagane kei ira na nona dra voleka.

Ena siga talega ni ‘solevu’ e kaya ko Ratu Ilisoni ni dua talega na iyau levu e ratou kauta mai na weka ni yalewa, oqo na iyau ni tevutevu.

E rau qai mai tevutevu ruarua na yasa ni vakamau, ka caka ga ena loma ni nodrau vale na veiwatini.

Era tevutevu tiko ena nodrau vale ko Misaele Toutou kei Jokaveti Nagasau na weka ruarua.

MANUMANU DAVO E RARA

E vakaraitaka ko Ratu Ilisoni ni dau caka e dua na ‘solevu’ vei ira, e dodonu me dau mate rawa e liu e lima na bulumakau, ka sega ni rawa ni lailai.

E kaya ena siga Tusiti ea davo e dua na bulumakau me kakana ni kumuni iyau ni se bera na soqo ena siga Vukelulu. Ena siga ni soqo ena Vukelulu, e dau davo e rara na bu­lumakau me kani soqo ni ‘solevu’. E dau dua na bulumakau me ka ni tevutevu, ka dua me ka ni qusi ni loaloa vei ira na yasana vei tagane ni sama cava na ‘solevu’.

NAI KALI NI SUSU

E vakaraitaka ko Ratu Ilisoni nai kali ni sucu levu duadua e lako vei tinana na marama e solevutaki. Oqo e wili kina e 46 na ibe, 40 na kuro, ka va na kena tabua.

SERE NI SOLEVU

Ena gauna e dau caka tiko kina na solevu, e dau lako tiko na sere. Na sere oqo era vakaitavi ka lagavata kina na marama kei na turaga na matasere mai Nadrau.

DREKE IBE

Na dreke ibe ena gauna ni ‘solevu’, e itovo vakavanua mai Savatu, ka dau kena ivakarau ga me ra dau drekedreke na marama. Nai kali ni sucu e tukuna ko Ratu Ilisoni ni dau dreketa saraga ko tinana. Ke levu na ibe, e ra dau wase na mara­ma me ra dreketa.

Na nona veitinani ko Misaele Toutou ka ratou vakaisulu tu me ratou na qai lai sere isulu ka luva tabua vei iratou
na nona momo.

GONE

O rau na veiwatini oqo ko Mis­aele kei Jokaveti esa tolu tiko na luvedrau e qase o Ratu Apisai Ta­wakelevu tarava o Adi Salote Rupe kei Ratu Jone Draunimasi Sarida. Ea caka talega na nodratou iyau na gone ena siga ni ‘solevu’.

Ea tevu na nodratou ibe na gone ka ratou kau tabua tale tiko ga. E ratou a qai lai sere isulu ka luva tabua vei iratou na nona momo. Oya e sa qai oti taucoko kina na veiqaravi ni ‘solevu’.

Tukuna ko Ratu Ilisoni na veisole­vuti va qo, e sala talega ni nodra sota vakaveiwekani ka veisemati tale na dra. E levu ga na gauna era dau sota ena gauna ni mate. Io qo na soqo ni bula ka dodonu me ra dau marautaka ena veigauna kece.

Feedbacks: lusiana.tuimaisala@fijisun.com.fj