E levu ka duidui tu nai talanoa ni  kena cabe mai na lotu ena levu sara na vanua e Viti.

O ira na tukutuku oqo era dau ta­lanoa ka vakadewataka sobu tiko ga mai ko ira na noda qase, ka so nai tukutuku era sa tabaka talega na vavalagi ka sa maroroi tu nikua ena valevolavola ni Iyau Maroroi.

Ia, ena macawa oqo eda na raica tiko kina nai talanoa ni cabe ni lotu mai Oneata, ena yasana o Lau.

Ena veitalanoa kei Semiti Kaitani, e kaya ni tukutuku ni kena cabe mai na lotu e Viti, ea tekivu tau­mada mai na koro o Dakuiloa ena tikina o Oneata.

Oqo nai matai ni vanua e Viti ka mai cabo kina na masu ka vakaya­cori talega kina na Latu.

Ko Kaitani e Tui Buca, ka nodra­tou iliuliu tiko na tokatoka o Toga, ena mataqali o Tuba mai na koro o Dakuiloa, mai Oneata.

IRA NA KAU LOTU MAI TAHITI

E kaya o Kaitani ni oqo na veika a laki wasea kivei ira na iTalatala qase vakacegu ni lotu wesele, o Lai­siasa Ratabacaca.

Ea laki wasea tiko o Talatala Rata­bacaca ena nona a laki vulagi dokai ena dua na nodra lotu ni Vakanan­umi ni Vatu ka ra dau soqova na kai Oneata era sa mai vakaitikotiko e Viti Levu, ena kena vakananumi na cabe ni lotu mai Oneata ena i ka 9 ni Jiulai ena veiyabaki.

Ea qai vakaraitaka o Talatala Ra­tabacaca na vuni nodratou a laki gale mai ki Oneata ko ratou na tur­aga ni Tahiti oqo.

E dua na turaga ni Oneata, ka ya­cana o Isireli Takai, e a soko yani ki Toga ena nona a dau soko tiko ena waqa ni usa kako.

Ena nona a tiko voli mai Toga, e a donuya talega na nodratou a tiko voli kina e lewe tolu na turaga ni Tahiti. Na yacadratou na turaga oqo ko Jacaro, Atai kei Arue. Sa qai laki qoroya sara vakalevu o Takai na nodratou ivakarau ni veivaka­lotutaki na lewe tolu na turaga ni Tahiti oqo, mai Toga.

Sa mani nanuma kina o Takai me sa laki kerei iratou na turaga ni Tahiti oqo me ratou mai veivakata­vulici e Oneata ena ivakarau ni bula ni lotu, ni sa vakanananu lesu saraga kina ki vei iratou na tukana mai Oneata ka sa nanuma me na laki bulataki talega mai Oneata na i vakarau ni bula e ratou vakatavu­lica tiko na turaga ni Tahiti oqo. Sa mani gale sara yani vei iratou me laki vakaraitaka na nona kerekere.

E ratou sa vakadonuya na turaga ni Tahiti oqo na kerekere nei Takai, ka ratou mani yaco yani ki Lakeba ena yabaki 1830. E ratou a sega ni ciqomi vakavinaka mai Lakeba ena veiliutaki nei Taliai Tupou, ka ratou sa mani talai me ratou lako ki Oneata.

E ratou a yaco yani ki Oneata ena i ka 9 ni vula o Jiulai ena yabaki 1830. Ia, ena lama ni vica na yabaki ena nodratou veiqaravi tiko mai Oneata era a sega ni ciqoma e vica na turaga ni Oneata na nodratou lotu kei na vakavuvuli mai na ‘Lon­don Missionary Society’, ka ra qai vakama kina nai volatabu. E a qai tau na uca matai dua ka ra qai lu­vuci kina kei na nodra vuvale o ira era a vakaitavi ena kena a vakamai na volatabu.

Ni ra sa raica na lewe ni koro na veika e sa mai yaco oqo, era sa qai veisau me ra guta vakalevu na lotu.

Nai keli ni wai o Peciseita ka tucake toka kina e dua na gone ni Dakuiloa, ka toka tarava nai keli ni wai o Sailoama ena koro o Dakuiloa, Oneata.

NA VAKAMAI NI VOLATABU

E tukuni ni rua na ka levu e a yaco ena vanua o Bukatatanoa. Nai matai ni ka ea yaco, oya na nodra a vakama nai volatabu e so vei ira na turaga mai kea.

Kena ikarua na kena tau mai na uca matai dua ka ra qai waluvu taki kina o ira na turaga era a vakaitavi ena kena vakamai na vola tabu, kei na nodra dui vuvale.

“Na waluvu e yaco ga vakarua e vuravura. Imatai sai koya na kena a waluvu na vuravura taucoko, kena i karua sai koya na kena a tau na uca matai dua ka ra luvuci ga kina ko ira na vakama nai vola tabu kei na nodra dui vuvale.”

NA IKELI NI WAI DAU VEIVAKABULAI

E tukuni ena nodratou a tiko voli mai Oneata na turaga ni Tahiti oqo, e ratou a qai kelia kina e rua na ikeli ni wai me vakarawarawataka na nodra gunu wai, ka ratou a vaka­toka na yaca ni rua na ikeli oqo me Na i keli ni wai o Peceiseita e sa maca ka sa sega tu ni vakayagataki. Ia, nai keli ni wai o Sailoama e se tawa tiko me yacova mai nikua.”

E tukuna o Kaitani nai ikeli ni wai mai Sailoama, me yacova tiko mai nikua, era sa dau vakabulai tiko kina eso era tauvimate me vaka na milamila, na drimi kei na so tale.

Na kedratou ivakananumi na turaga ni Tahiti kaulotu ena koro o Dakuiloa, Oneata. Veitaba: lnoke Rabonu

KAWA NI KAU LOTU

E tomana ko Kai tani ka kaya ni dua vei iratou na turaga ni Tahiti oqo, e a qai laki vakaluveni kei na dua na marama ni Oneata, ka ya­cana o Leba.

E rua na luvedrau yalewa; o So­faia kei Sigani. 0 Sofaia e luvena o Seremaia Veiseyaki ka itubutubu turaga nei Kaitani ka veiwasei tiko mai ena i talanoa oqo.

Story By: ray@fijisun.com.fj