Vuli mai na cala ka vakayagataka na qele

Na iyau levu duadua ga na loloma e na sasaga ni vakacokotaki na bula ni dua na gone e suka mai na vale ni veivakadodonutaki.

Na iwase levu ni qele ena noda vanua eda taukena tiko na kawa iTaukei, ia era sega ni dau vakayagataki vakavinaka me vurevure ni bula kei na ilavo vei keda. Ena macawa oqo e veibolei tiko ko Kilifi Mateyawa na turaga ka cavutu mai Waitolu, Naitasiri ena kena teivaki ka vakayagataki vinaka ni qele.

 Ko Kilifi e dua vei ira na noda gone ka se qai vakasukai mai ena valeniveivesu ena vuku ni dua na cala vakalawa ka’a beitaki kina ena yabaki 2000.Ni wilika na veitarotarogi kei Kilifi ena nona vakayagataka na qele me ivurevure ni bula e na veisiga.

NI VAKAMACALATAKA MADA NA YABAKI CAVA O NI TAURI KINA VAKAVESU, KEI NA CAVA NA VUNA?

Au a tauri vakavesu e na yabaki 2000 kau se yabaki 19 tiko kina, yaco tiko e na vuku ni veimurimuri ka qaravi tu eso na itavi e sega ni salavata tu na bula e na gauna oya kau ma ni vakacalai sara tu vakalawa ka tau vei au e tolu na yabaki na noqu a vesu.

E na gauna au a vesu kina oya yaco tale tikoga na veimurimuri e na loma ni valeniveivesu ka veimurimuritaki tikoga na veika e cala ka sega ni dodonu. E levu na ivakasala e dau soli tu mai vei ira na ovisa, ia e vaka ga keimami sega ni kawaitaka me vaka ni gauna oya e sega soti ni kaukauwa na lawa me vaka nikua ka sa qai noqu cakacaka tu na curu suka. Na balavu ni gauna ni noqu lako mai tuba e sega ni rauta e dua na vula kau lesu tale iloma.

Au curu na 2000 au suka mai na 2003, au vakacalai tale vakalawa au vesu tale me dua na yabaki, ia e sega tikoga ni dua na veisau e laurai. Mai na 2003 au lako mai kina ituba au curu tale iloma ka tau na nona itotogi me lima tale na yabaki ka suka mai e na 2007.

Na noqu suka mai na 2007 oya au sa mai vakayagataka na qele, ia e sega tikoga ni dua na veisau se laurai vei au kau ma ni vakacalai tale vakalawa e na 2015. Ia na gauna talega oya e sa veisau kina na matanitu ka sa veisau talega vakakina na valeniveivesu ka sa duatani talega na veiqaravi e qaravi kina me vaka ni sa vakabibitaki na vuli, na lotu kei na vuvale e loma.

Mai kea au sa qai raica kina na dredre ka sa oti saraga na kamikamica ni tiko e na loma ni vale ni veivakadodonutaki. Au vakacalai e na 2015 oya ka qai tau na noqu itotogi e na 2017 kau qai suka tiko mai e na veimama ni yabaki ni 2020.

Mai na 2020 oya au sa vakatulewataka saraga noqu bula me sa na veisau kau meu sa vakayagataka na qele kau tekivu toka e na sega, sega na ilavo, sega na kakana kei na iyaya meu tekivutaka kina na noqu iteitei kau saga meu vosota na ono vula ni teitei ni oti ga oya au san a tatamusuki tale me yacova tiko mai nikua.

NA CAVA E SO NA VEIKA O VULICA NA GAUNA O NI LAI TIKO KINA E NA VALENIVEIVESU?

Au vakila ni levu sara veika vinaka au vulica mai loma oqo me vaka na kena:

- Bulataki na bula ni vosota vakadede

- Bula ni vakavakarau (displine)

- Vakayagataki vinaka ni gauna

- Vulica e so na I walewale ni kena vakayagataki na qele

-  Ka vakauasivi na kena tarai cake na bula kei na vulici ni vosa ni Kalou.

NA YALO CAVA E CURUMI KEMUNI E NA GAUNA E SA TUKUNI KINA MO NI A SUKA MAI

VALE?

Taumada e curumi au saraga na marau kei na nanamaki ka tubu talega vei au e dua na yalo ni loloma levu e na vukudra na taciqu ka ra tiko yani e loma, kau sa mai vakanananutaka talega meu veisautaka na noqu bula meu tamata vinaka ka meu vakayagataka na qele e nakoro.

E VAKAEVEI NA VEICIQOMI MAI VEI IRATOU NA NOMUNI VUVALE KEI NA KORO NA GAUNA O

NI SA SUKA LESU KINA KI NAKORO?

E ra a ciqomi au taucoko na vuvale, koro, lotu kei na vanua me vaka na nona vei ciqomi na tamani gone vua na gone cidroi.

Au vakamenenei sara vakalevu mai vei ratou e vale, ka bau sara me ratou laki vakaisulutaki, tevu na I dabedabe, caka na kena lotu kei na kena kakana.

NA CAVA E SO NA BISINISI SE SASAGA O NI SA LAI TEKIVUNA E NA NOMU SA GOLE E NAKORO?

Au a tei kakana draudrau, dalo, tavioka, bele, kuikaba, tiaina, duruka, vudi kei na so tale.

NA QELE VAKACAVA KEMUNI TEITEI TIKO KINA?

Na neitou qele ga vakaveitacini ka sega tu ni dua e vakayagataka ka rauta tiko ni 17 taucoko na eka, ia nikua au sa teivaka rawa e tolu na eka ka sa tiko na vakanuinui ni na robota kece yani na iteitei na vanua oqo.

NA YALO CAVA E TARAI IKO E NA GAUNA O SA TATAMUSUKI KINA?

E na noqu a mai tauyavutaka na noqu iteitei e na loma ni ono na vula, e sa qai veisau na yaloqu niu kila na bula ga e tiko e yasada. Au sa veisautaka na noqu bula meu kakua ni vakayacora tale eso na itovo au dau vakayacora tu eliu me vaka na butako kau a vesu tu kina e na dua na gauna balavu.

NA CAVA NA VUNA O NI A TAUYAVUTAKA KINA E SO NA SASAGA VAKA OQO?

Mei vurevure ni bula ni veisiga me veibolei talega e na koro kei na vanua, ka vaka talega kina ni ra kila ni tiko na I nuinui ni ra sega ni bera.

OCEI SO BAU VUKEI KEMUNI E NA NOMUNI LAI TAUYAVU OQO?

Na turaga na taukei ni bula vata kei na tabana ni veivakadodonutaki e na nodratou a veivakacokotaki e na $2,000 na I lavo (grant) kau ma ni digitaka kina ne voli e dua na noqu ‘chainsaw’ meu tauyavutaka kina na noqu iteitei kei na dua na misini ni tei dalo.

NA CAVA E SO NA DREDRE KO NI SOTAVA NA GAUNA O NI LAI TAUYAVU KINA.

Au a tauyavu e na sega, ia mai na veika kece oya au a vosota voli tu ga mai me yacova e ono na vula kau sa qai mai tatamusuki.

Mai na veika lalai kece oya, nikua au sa saumi ira tale na tiko e nakoro me ra cakacaka e na noqu iteitei, saumi tale na ‘manure’ kei na itei eso me tomani tikoga kina na kena vakayagataki na qele.

CAVA NOMUNI VAKASALA VEI IRA NA NODA I TABAGONE

 Na noqu i vakasala ga me ra vakabauti ira e na draki ni bula era lako curuma, ke tiko na I yaubula me ra vakayagataka e na kena I vakayagayagataki vinaka taudua.

Me ra dau taro vakasala vei ira na veitabana e ra veiqaravi tiko e na dui tabana ni veiqaravi ni yaubula ka me ra biuta tani talega na yalo ni tatara vakaveitalia kei na kenavakayacori e so na itovo e sega ni dodonu ka na vakavuna me da tini e na vanua cala.

E sega ni dua na ka e dredre na vakatulewa e tiko ga vei keda. Kevaka e da vakatulewataka na ka ca e da na tini ga e na vanua cala kevaka e da na vakatulewataka na veika vinaka e na kauti iko kina dua na vanua vinaka.

Vakatataro: salaseini.guniyaga@fijisun.com.fj